Alex Sytsma kaart proactieve zorgplanning aan, soms bijna letterlijk

Hij werkte jarenlang binnen de foodsector, met de zorg voor kwaliteit als aandachtsgebied. Ook in zijn eigen tijd is Alex Sytsma (67, net met pensioen) al jaren actief binnen ‘kwaliteit van zorg’, maar dan op het gebied van het sociaal domein en gezondheid. Als vrijwilliger zet hij zich in voor onder meer de buurthuiskamer van het Leger des Heils, Bij Bosshardt Ede, Edes Netwerk Vrijwillige Ondersteuning en Compassion Nederland. Begin 2025 nam Alex deel aan de workshop Proactieve zorgplanning (PZP), georganiseerd door welzijnsorganisatie Malkander en Ziekenhuis Gelderse Vallei. Het onderwerp spreekt hem aan. Waarom eigenlijk?

Andere 65-plussers gaan vissen, jeu de boulen of tuinieren. Wat bracht jou in je vrije tijd bij een workshop over behandel- en levenskeuzes?

“Ik zag een uitnodiging van een welzijnsorganisatie over PZP en ik heb iets met het onderwerp. Zorgthema’s interesseren me. Mijn vrouw werkt op dit moment in de zorg voor mensen met dementie. Privé hebben wij het een en ander meegemaakt, dat speelt ook een rol. En inmiddels is mijn vader 92. Net als mijn broer praat hij liever niet over het pad richting het levenseinde. Maar ik, en ook mijn vrouw, wij denken dat je jezelf én je naasten een dienst bewijst door het er wel over te hebben. En mijn vrouw en ik weten ook van elkaar wat we wel en niet willen qua medische zorg zodra een van ons iets overkomt waardoor je je wensen niet meer zelf kunt verwoorden.”

Voor wie er niet in thuis is: wat bedoelen we ook alweer met Proactieve zorgplanning?

“Het gaat erom dat mensen de kans krijgen om duidelijk te maken welke behandeldoelen en behandelwensen ze hebben, als ze dat op een dag zelf niet meer kunnen aangeven. Bijvoorbeeld door een ongeluk of ziekte. Als je ernstig ziek en kwetsbaar bent en het levenseinde komt dichterbij, wil je dan dat men onder alle omstandigheden ‘alles uit de kast haalt’, met bijvoorbeeld het risico dat je als ‘kasplantje’ eindigt op een intensive care (IC), of zet je vooral in op kwaliteit van leven? Door je wensen duidelijk te maken, help je bovendien je naasten én de mensen in de zorg. Iedereen weet dan beter hoe ze mogen handelen zodra het aan de orde is.”

Wat is je het meest bijgebleven van de workshop?

“Er zat een heel diverse groep zorgverleners en vertegenwoordigers van bijvoorbeeld ouderenorganisaties en welzijnsorganisaties bij elkaar. Wat in het oog sprong, was het kaartspel ‘Kiezen en delen’. Een speelse vertaling van het onderwerp van de workshop, want de kaarten staan vol met vragen over levenskeuzes, ziek zijn en ja, ook de dood. Het is een laagdrempelige manier om het gesprek over de laatste levensjaren aan te gaan. Stel je bent ‘op leeftijd’ of je hebt iets waardoor je nadenkt over het einde van je leven. Of misschien ook zonder duidelijke reden. Wat wil je nog? Heb je een bucketlist? Stel je wordt ernstig ziek en kwetsbaar, wil je dan het liefst thuis sterven of heb je geen voorkeur? Meestal geen onderwerpen waar mensen makkelijk over praten, maar in spelvorm lukt dat opeens wel.”

Heb je nu zelf ook zo’n spel?

“Sterker nog, ik bestelde er per ongeluk honderd. Ik dacht, ik neem er twee, maar toen bleek dat ik er op de website dan gelijk twee maal vijftig aanvinkte, haha. Maar dat is geen probleem. Ik neem ze soms mee, naar ontmoetingen waarvan ik denk dat er belangstelling zou kunnen zijn voor het spel en voor het verhaal dat erbij hoort. Als ik merk dat men openstaat voor een gesprek over het thema, privé of binnen een organisatie, dan bied ik het aan.”

Er zijn mensen, zeker ook in de regio Gelderse Vallei, die alle keuzes op het pad richting het levenseinde willen overlaten aan God. Hoe zie jij dat?

“Ik ben zelf ook gelovig en actief binnen een kerk in Ede. Zoals ik het zie, heeft God ons bepaalde verantwoordelijkheden gegeven. Je hebt je verstand niet voor niks gekregen, je mag over dilemma’s nadenken en keuzes maken. We maken toch voortdurend afwegingen over wat goed of niet goed voor ons is, bijvoorbeeld in het verkeer? Ik denk niet dat je op de stoel van God gaat zitten door je wensen kenbaar te maken over wat jij belangrijk vindt in het licht van de laatste fase van je leven.”

Zou er nog meer gedaan kunnen worden om PZP onder de aandacht te brengen?

“Informatiebijeenkomsten en workshops helpen om de bewustwording over dit thema nog meer op gang te brengen. Ik hoorde dat de koepelorganisatie van praktijkondersteuners van huisartsen er ook iets mee wil gaan doen. Het lijkt me goed dat ook verpleeghuizen, buurtcentra en nog veel meer organisaties het onderwerp op de agenda zetten. Nodig bijvoorbeeld een intensivist of een PZP-verpleegkundige uit om een praatje te houden, die hebben een hele directe kijk op wat hier speelt en welke keuzes er zijn te maken.”

Een cynicus zou kunnen zeggen ‘Er komen te veel ouderen, ze willen sneller van ze af om kosten te besparen. Dáárom beginnen ze over opties om niet meer te behandelen…’

“Je mag altijd voor maximaal behandelen kiezen, dus dat klopt niet. Het gaat om iets heel anders. Je hebt hier op aarde niet het eeuwige leven, je weet dat er een kantelpunt zal komen. Van gezond naar ziek, van ziek richting het einde van het leven. Mogelijk kom je op dat moment in een achtbaan van emoties, misschien kun je zelfs niet meer onder woorden brengen wat je wilt. Kwantiteit van zorg of vooral kwaliteit? Enkel redenerend vanuit wat er medisch-technisch kan, of ook vanuit jouw persoonlijke wensen? Deel je gevoel en je mening daarover, voor de dag komt dat je dat niet meer kunt.”

Meer weten over Proactieve zorgplanning? Kijk op www.voorbereidinglaatstelevensfase.nl.