‘Het kan over grote levensthema’s gaan, maar ook over de hond en de piano’

Malkander en Vitale Gelderse Vallei brengen proactieve zorgplanning onder de aandacht

Brick de Sain is sociaal werker en coördinator Informatief huisbezoek 75+ bij welzijnsorganisatie Malkander. In die laatste rol coördineert ze samen met collega Karin Bruggink de inzet van vrijwilligers die huisbezoeken bij ouderen afleggen. Deze vrijwilligers gaan met de ouderen in gesprek over allerlei onderwerpen, bijvoorbeeld of er behoefte is aan (meer) sociale ondersteuning. Sinds enkele maanden wordt in de gesprekken ook het onderwerp proactieve zorgplanning (PZP) meegenomen. Brick staat daar vierkant achter, al helemaal na haar persoonlijke ervaringen rond het overlijden van haar vader.

Om een beeld te krijgen: wat doen de ‘huisbezoekers’ die namens Malkander bij ouderen in onze regio aanbellen?

“Het heet ‘Informatief Huisbezoek 75+’. Malkander regelt dit, als onderdeel van het ouderenbeleid van de gemeente Ede. Ouderen ontvangen een uitnodiging om in gesprek te gaan met een vrijwilliger. Als zij dit willen, komt een vrijwilliger op bezoek en worden er tal van onderwerpen besproken over gezondheid, mantelzorg, financiële zaken, valpreventie, enzovoorts. Zo komt naar voren of er behoefte is aan ondersteuning.

Er wordt goed gebruik van gemaakt, we doen ongeveer 600 huisbezoeken per jaar. Wel zou dat aantal wat ons betreft hoger kunnen liggen. Nogal wat mensen zijn ‘vraag-verlegen’, ze willen niet klagen en doen heel lang hun best om problemen zelf op te lossen.”

Zijn de ouderen die het gesprek met de vrijwilliger aangaan tevreden over de uitkomsten, in de regel?

“Absoluut, we horen vaak terug dat mensen zelf niet goed weten welke regelingen er allemaal zijn en hoe je die in gang kunt zetten. Dat je bijvoorbeeld hulp kunt krijgen bij WMO-gesprekken (Wet maatschappelijke ondersteuning) over ondersteuning, waar je andere ouderen kunt ontmoeten of hoe je bij het ouder worden je woonomgeving veiliger kunt maken. Ik noem maar enkele voorbeelden. Waarbij de oudere zelf de regie blijft houden over het gesprek.”

De vrijwilligers stellen tegenwoordig ook vragen over proactieve zorgplanning. Een oudere kan een vraag verwachten als ‘Hebt u al wel eens nagedacht over wat u wilt als het levenseinde nadert?’ Valt die vraag in goede aarde?  

“Het gaat altijd om maatwerk. Een fitte 75-plusser is mogelijk nog helemaal niet met dat thema bezig en heeft er dan minder behoefte aan om hierover door te praten. Anderen hebben door hun leeftijd, door ziekte of door hetgeen ze met iemand uit hun omgeving hebben meegemaakt een andere mindset en willen er juist wel over praten. Op dat moment zou onze vrijwilliger kunnen vragen of ze wel eens nadenken over hun wensen en doelen tussen ‘nu’ en het levenseinde. De setting van een informatief huisbezoek leent zich goed voor een gesprek over ‘later’. Omdat er ook andere, vaak persoonlijke onderwerpen aan de orde komen, staan mensen er meestal wel open voor.”

Waarom zou je dat soort informatie over je wensen willen vastleggen?

“Omdat je niet weet of je het nog kunt verwoorden zodra jou iets is overkomen. Iedereen kent wel schrijnende gevallen van mensen die hun laatste levensfase heel anders moesten ondergaan dan ze waarschijnlijk hadden gewild. Ik denk bijvoorbeeld ook aan mijn eigen vader, die kampte met dementie. Omdat hij had vastgelegd wat hij wel en niet wilde, konden wij als kinderen en ook de zorgprofessionals beter de keuzes maken die bij hem pasten. Hij wilde bijvoorbeeld per se niet naar een ziekenhuis als dat niet meer zou bijdragen aan de kwaliteit van leven. Toen hij uiteindelijk thuis stierf, waren alle zorgverleners vertrokken. Dat zorgde voor ons als familie voor een ongekend mooi intiem moment. We zijn hem heel dankbaar voor het vastleggen van zijn wensen. Als je kunt doen wat iemand wenste, geeft dat vaak ook innerlijke vrede.”

Wat leggen mensen dan zoal vast, denkend aan hun laatste levensfase?

“Er is onder meer een kant-en-klaar wensenboekje beschikbaar, dat je aan kunt vragen. Daarin kun je je wensen vastleggen. Dat kan overal over gaan. Sommigen willen het hebben over grote thema’s van het leven, anderen over het regelen van de erfenis en de uitvaart of over een reis die ze nog willen maken. En natuurlijk over medische thema’s, zoals wel of niet reanimeren of in de laatste fase wel of niet tot het uiterste gaan qua medisch-technische mogelijkheden. Maar het kan ook over details gaan. Wil je de hond naast je bed als je ziek wordt maar dat zelf niet meer kunt aangeven? Wil je ’s nachts de gordijnen misschien openhouden, om naar de sterren te kunnen kijken? Of misschien wil je dat je piano naar je kleindochter gaat, omdat je het haar ooit hebt beloofd. Het helpt jezelf én anderen als bekend is wat jij zou hebben gewild. En als jouw wensen bekend zijn, helpt dat ook meer dan eens om conflicten tussen je naasten onderling te voorkomen.”

Is er bij de huisbezoeken een trend te ontdekken als het gaat om de vraag of mensen wel of niet geïnteresseerd zijn in PZP?

“Onze vrijwilligers geven terug dat mensen op hoge leeftijd en met medische problematiek eerder dit gesprek willen aangaan dan de gemiddelde vitale 75-plusser. Verder valt op dat alleenstaanden dit gesprek ook eerder willen voeren dan mensen met een partner. Een alleenstaande voelt waarschijnlijk wat meer de noodzaak om dingen geregeld te hebben, voor het geval hem of haar iets overkomt.”

Waar kunnen mensen meer informatie vinden over proactieve zorgplanning?

“Op www.voorbereidinglaatstelevensfase.nl/vitale-gelderse-vallei vind je eigenlijk alle informatie die je nodig hebt. Daarnaast wil ik graag een gloednieuwe gids in onze regio onder de aandacht brengen: ‘Vitaal en actief ouder worden’. Daarin staat ook informatie over PZP, naast heel veel andere relevante thema’s.”